Ankergestuurd werken aan woordenschatontwikkeling:

De ervaringen van de Anne Flokstraschool

Taalontwikkeling stimuleren staat centraal in het onderwijsaanbod op de Anne Flokstraschool in Zutphen. Leerlingen bouwen gericht aan hun woordenschat door nieuwe ervaringen en begrippen te koppelen aan al bekende woorden. Dit doen ze door ankergestuurd te werken. Evelyn Brunsveld, logopedist op de Anne Flokstraschool vertelt erover.

Evelyn: ‘Een aantal jaar geleden wees een medewerker van het samenwerkingsverband ons op deze methode van stichting Milo. Het idee werd vrij snel omarmd en gedeeld door het hele team. Omdat het werken volgens deze methode gericht is op communicatie, woordenschat, ontwikkeling en ondersteuning, past dit heel goed bij onze doelgroep en onze school.’ De ankers Ankergestuurd werken geeft vorm aan betekenisvol leren. Er worden ervaringen, belevenissen en activiteiten georganiseerd vanuit de mogelijkheden, interesse en belevingswereld van de leerling. Ankers zijn langlopende thema’s die aansluiten bij de belevingswereld van kinderen. Voorbeelden hiervan zijn ‘vervoer’, ‘ik en de ander’ of ‘kom koken in mijn keuken’. Ook de eigen ervaring van het kind wordt gezien als anker, waar ze de woordenschatontwikkeling aan kunnen ophangen. Kinderen bouwen zo gericht aan hun woordenschat door nieuwe ervaringen en begrippen te koppelen aan bekende woorden. Ze bouwen een woordennetwerk op in hun hoofd. Scholing Het hele team van de Anne Flokstraschool is in een aantal intensieve cursusdagen vanuit de Milo Academy geschoold in het gedachtengoed en de werkwijze van ankergestuurd werken. Langzamerhand kreeg dit vorm binnen de school. En nu, zeven jaar later, is het niet meer weg te denken. ‘Binnen onze school werken we met zes verschillende ankers. Deze komen telkens weer terug in een cyclus van twaalf weken. Per schooljaar komen er dus drie ankers aan bod’, vertelt Evelyn.

De startactiviteit: een belangrijk moment dat indruk maakt Elk anker begint met een startactiviteit, waarbij de beleving en ervaring van de leerling centraal staat. Dit maakt veel indruk en biedt daarom mogelijkheden voor herhaling, verdieping en uitbreiding van de woordenschat in verschillende activiteiten. Evelyn: ‘De start van een anker is echt een pakkend moment. We maken daar op school een hele belevenis van. Bij de start van het anker ‘vervoer’ reden er bijvoorbeeld verschillende voertuigen langs de school. Voertuigen die veel herrie maakten of juist heel stil waren, voertuigen die hard gingen of juist langzaam, voertuigen die het niet meer deden. Hier hebben we ook een filmpje en foto's van gemaakt, zodat deze ervaring later weer ingezet kon worden in bijvoorbeeld kijkmappen of op het digibord.’

Vanuit de beleving van de startactiviteit gaat de leerling verbanden leggen met ander lesmateriaal. Met het vertellen of uitspelen van verhalen of voorlezen worden woorden en zinnen aan het anker toegevoegd. Een doorgaande lijn Evelyn: ‘Ankers komen een aantal keer terug. Zo is er een doorgaande lijn door de hele schoolloopbaan. Het verschil met werken met thema's, is dat je bij een anker veel meer de diepte in gaat. Dit doe je door alle vakken op het anker aan te haken. Dus óók je rekenonderwijs, je gymles of kunst en cultuur. Alles staat in het teken van het anker.’

Aan elk anker zijn woordenlijsten gekoppeld. Deze zijn verschillend voor onderbouw, middenbouw en bovenbouw. ‘We hebben ook een Logo 3000 programma gekoppeld aan de ankers’, vertelt Evelyn. ‘Hierdoor kunnen we een breed woordenpakket aanbieden. Elk leerjaar dat een leerling met een anker bezig is, wordt de woordenschat weer verder uitgebreid.’

De ouders worden ook betrokken bij de ankers. De woordenlijsten gaan mee naar huis, zodat ouders kunnen aangeven of hun kind een woord begrijpt en het zelf ook gebruikt in communicatie. ‘We kijken hierbij ook hóe de leerling een woord gebruikt, bijvoorbeeld door een gebaar, het aanwijzen van een afbeelding, op papier of op een spraakcomputer. Hierdoor krijgen we goed in kaart hoe de woordenschat van een leerling zich ontwikkelt.’ Nieuw materiaal Ankergestuurd werken is gebaseerd op de KLIN-methode (Kinderen Leren Initiatieven Nemen in Communicatie) van stichting Milo. Het KLIN-programma, bij Milo uitgevoerd vanuit de zintuiglijk gehandicaptenzorg, volgt daarmee normaal gesproken een schooljaar. Evelyn: ‘Omdat we een aantal jaar met de ankers bezig zijn, waren er meer ankers nodig. In overleg met stichting Milo hebben we met een illustrator en een tekstschrijver nieuwe ankers voor de hogere leerjaren ontwikkeld. Voor de oudere groepen was er bijvoorbeeld nog niks op het gebied van het anker ‘bouwen'. Daarom hebben wij een boekje ontwikkeld over een zomerkamp waar kinderen bouwen met pallets. Ook binnen het thema ‘vervoer’ hebben we een boekje gemaakt. Niet alleen de verschillende voertuigen komen aan bod, maar ook de snelheid, luidheid, voorzetsels, werkwoorden en andere begrippen, zodat je de woordenschat breed stimuleert. Heel fijn dat stichting Milo met ons meekijkt of het materiaal goed aansluit bij de methodiek.’

Aansluiten bij de wereld van het kind Gericht bouwen aan een woordenschat die je in het dagelijks leven toe kan passen, is voor leerlingen heel waardevol. Evelyn: ‘Als je in het najaar een gemiddelde basisschool binnenloopt, hebben ze het over het thema ‘herfst’. Woorden als ‘kastanje’ en ‘paddenstoel’ zijn maar kort toe te passen, deze zijn namelijk na een paar weken weer verdwenen uit de omgeving van het kind. De onderwerpen uit de ankers staan juist dicht bij het kind, en naarmate je verder komt in je schoolloopbaan ga je er dieper op in en voeg je meer woorden toe aan je woordenschat. Dit helpt leerlingen om in het dagelijks leven te communiceren.’

Naast dat het onderwerp dicht bij de leerling zelf staat, is de herhaling van de ankers prettig. Evelyn: ‘We merken dat dit veiligheid en duidelijkheid geeft. Leerlingen weten wat ze kunnen verwachten. En als je er een keer iets anders bij pakt, reageren ze meteen: ‘Hé juf, we hebben het toch over ‘kom koken in mijn keuken’? Dit past daar helemaal niet bij.’ Grappig om zo te merken dat de leerlingen houvast hebben aan de ankers.’

De woordenschat van kinderen wordt vergroot door het uitbreiden van een woordnetwerk in hun hoofd: het gaat immers niet om het áantal woorden dat leerlingen los leren, maar juist hoe góed ze een woord leren. Weten ze de echte betekenis? Kunnen ze het in meerdere situatie begrijpen en inzetten? Het is daarbij belangrijk dat een woord gekoppeld kan worden aan een bekend begrip. De woorden ‘paddenstoel’ of ‘kastanje’ kunnen niet zo makkelijk gekoppeld worden omdat ze niet in het dagelijks leven voorkomen. Maar neem je woorden als ‘hard’, ‘snel’, ‘langzaam’ of ‘auto’, dan zijn dat woorden die je overal kunt aanhaken. Zo wordt ‘fiets’ misschien gekoppeld aan ‘papa’. Door begrippen uit het dagelijks leven van de leerlingen te gebruiken, worden woordnetwerken makkelijker aangelegd. Door herhaling worden deze woordnetwerken steviger en verliezen leerlingen de woorden minder snel. Bij ankergestuurd werken visualiseren we dit woordnetwerk vaak ook, voor de individuele leerling of op klassenniveau. Specifieke expertise Evelyn zou het ankergestuurd werken ook met andere scholen willen delen. ‘De methode is wetenschappelijk onderbouwd en ik zie dat de leerlingen op deze manier goed ontwikkelen. Samen met een medewerker van stichting Milo en de Milo Academy geef ik een bovenschoolse training en brengen wij scholen in aanraking met ankergestuurd werken, zodat zij dit ook kunnen gaan implementeren. Stichting Milo heeft specifieke expertise op het gebied van taalontwikkeling en ondersteunde communicatie. Samen kunnen we echt iets moois neerzetten.’

Expertise delen De Anne Flokstraschool heeft flink geïnvesteerd in het ankergestuurd werken. Na de training van het team, het ontwikkelen van materiaal en een aantal jaar ervaring, is het tijd om alle kennis en expertise te delen met anderen. Binnen een innovatieproject van De Onderwijsspecialisten is er twee jaar tijd en ruimte om onderzoek uit te voeren naar de inzet van ankergestuurd werken. Daarnaast wordt er bovenschools, voor andere scholen van de Onderwijsspecialisten, een training aangeboden op het gebied van ankergestuurd werken en is er materiaal ontwikkeld voor verschillende scholen die hier interesse in hebben.

‘Op dit moment draaien we een pilot op een vso school om te kijken of het ankergestuurd werken hier ook van toegevoegde waarde is’, vertelt Evelyn. ‘Vanuit het innovatieproject verzorgden wij een studieochtend op deze school om onze ervaringen en ideeën te delen. De school werkt met het leerlingvolgsysteem Compasser. Hierin kunnen de woordenschatvragenlijsten digitaal aan ouders worden voorgelegd. Zo kunnen we de ontwikkeling van de leerlingen heel mooi in kaart brengen en volgen.’

Het is duidelijk dat Evelyn een groot voorstander is van deze methode. En op de vraag of ze nog een favoriet anker heeft, blijft het niet lang stil: ‘’Kijk eens wat een kleintje’ is een anker over de natuur. We zijn met de leerlingen al eens naar het tuincentrum en de dierenwinkel geweest. En we hebben heel wat dieren in de school gehad: jonge geitjes, kippen, een hond en zelfs een paard. Bekijken, aaien, voelen, ruiken: er is echt veel te ervaren binnen dit anker. Dit zijn de mooiste leermomenten!’