Kinderen met ondersteunde communicatie voorbereiden op een goede start in het onderwijs

Het verhaal van KBC Het Wonderkind in Lelystad

Een van de kernambities van Kinderbehandelcentrum (KBC) Het Wonderkind is om kinderen voor te bereiden op een succesvolle overstap naar het onderwijs. Hierin speelt ondersteunde communicatie (OC) een centrale rol, omdat communicatie een fundamentele vaardigheid is binnen een schoolomgeving. Martine Bomhof, leidinggevende bij Het Wonderkind, vertelt over hun werkwijze en de rol die OC daarin speelt.

Bij Het Wonderkind komen meerdere kinderen die niet of nauwelijks kunnen spreken. OC biedt aan deze kinderen een toegankelijke en effectieve manier om hun behoeften kenbaar te maken en contact te maken met hun omgeving. Communicatieproblemen kunnen niet alleen leiden tot sociaal-emotionele uitdagingen en gedragsproblemen, maar ook tot een stagnatie in het leerproces en bredere ontwikkelingsachterstanden. Martine, leidinggevende: ‘Kinderen laten veel verschillende signalen zien. Om deze communicatieve signalen te herkennen en te stimuleren, is het nodig om verder te kijken dan gesproken woorden en andere vormen van communicatie te omarmen.’

Visie ‘Communicatie vormt de kern van het leren, begrijpen en aangaan van sociaal contact’, aldus Martine over de visie van Het Wonderkind. ‘Het is een vaardigheid waarmee kinderen relaties opbouwen, emoties delen, behoeften uiten en nieuwe kennis en vaardigheden opdoen. Kinderen die moeite hebben om zich (al dan niet) met gesproken taal uit te drukken, ervaren vaak frustratie en machteloosheid. Dit raakt niet alleen de kinderen zelf, maar heeft ook direct impact op hun omgeving. Ouders maken zich regelmatig zorgen over het feit dat hun kind niet praat en voelen zich soms machteloos in het bieden van ondersteuning.’ Omdat de laatste jaren meer vragen kwamen op het gebied van communicatie en de taalontwikkeling, zocht Het Wonderkind naar een methode die specifiek gericht was op het werken aan communicatieproblemen.

Een passende methode Martine: ‘In onze behandelgroepen zagen we dat veel kinderen vastliepen in hun ontwikkeling, omdat ze niet of beperkt konden communiceren. We hebben gezocht naar een aanpak die past bij onze visie: dat ieder kind communiceert en dat communicatie de sleutel is tot leren en ontwikkeling. Tijdens dit proces kwamen we in contact met stichting Milo. Hun werkwijze sprak ons direct aan vanwege de nadruk op praktische toepassingen waarbij het plezier van leren voorop staat.” Met deze werkwijze doelt Martine op KLIN© (Kinderen Leren Initiatieven Nemen in Communicatie).

Om deze werkwijze te integreren met het al bestaande aanbod van Het Wonderkind is een intensieve samenwerking met stichting Milo opgezet. Een aantal studiedagen die in het teken stonden van OC, ankergestuurd werken en de vertaling daarvan naar de dagelijkse praktijk in Lelystad vormden vanaf eind 2022 de aftrap. Martine kijkt enthousiast terug op deze periode. ‘We leerden welke mogelijkheden de inzet van OC allemaal bood en hoe we dit effectief konden toepassen in onze eigen groepen.’

Volledige inzet Een combinatie van behandeltrajecten met Milo medewerkers, die extra ondersteuning bieden voor een individueel kind en alle betrokkenen rondom het kind, en coaching in de praktijk door de Milo Academy zorgde voor verdieping en bood handvatten voor de vragen die ontstonden bij het inzetten in de praktijk. ‘Het vraagt de volledige inzet van het hele team om hierin met elkaar stappen te maken. Net als bij de kinderen mag iedereen daarin zijn eigen tempo lopen. Het heeft ons bijvoorbeeld enorm geholpen dat een behandelaar van stichting Milo voordeed hoe je verschillende vormen van OC (bijvoorbeeld een communicatiebord) gebruikt in de klas en op welke manier je dan ruimte schept voor het initiatief van de kinderen.’

‘De inzet van OC in combinatie met het werken aan woordenschatontwikkeling door gebruik te maken van ankers, maakt het voor kinderen mogelijk om vaardigheden te leren die bijdragen aan hun schoolrijpheid. Ze worden beter in het verwerken van informatie, het uitvoeren van taken en het omgaan met de sociale dynamiek in een klas. Dit zorgt ervoor dat ze met meer vertrouwen en zelfstandigheid de overstap naar het onderwijs kunnen maken.’

Zichtbaarheid in de groepen Bij Het Wonderkind heeft OC inmiddels op verschillende manieren een plek gevonden in de groepen:

• Pictogrammen en scripts (een visueel stappenplan) ondersteunen de kinderen bij de planning van de dag of het uitvoeren van opeenvolgende handelingen in een taak.
• In iedere groep en ook buiten hangt een communicatiebord met daarop pictogrammen van allerlei begrippen die de kinderen kunnen helpen om zich duidelijk te maken. Er worden regelmatig wisselende begrippen toegevoegd, gebaseerd op de activiteit van dat moment.
• Met het inzetten van ondersteunende gebaren wordt het eigen spreektempo van volwassenen vertraagd en hebben de kinderen een extra vorm waar ze informatie uit kunnen halen. Ook als kinderen zelf geen gebaren gebruiken, begrijpen ze door de gebaren van volwassenen het taalaanbod vaak beter.
• Het gebruik van technologische oplossingen zoals communicatie-apps op een iPad en de inzet van spraakcomputers ondersteunt de individuele leerlingen die op die manier toch een stem krijgen.

Martine: ‘Het plaatsen van het communicatiebord in onze buitenruimte was wel echt een mijlpaal! We hadden geen idee wat we ervan konden verwachten, maar zagen meteen kindjes naar het bord lopen en enthousiast woordjes aanwijzen. Ik raakte er wat ontroerd van, zo mooi om te zien hoe kinderen die zich vaak wat terugtrekken opeens initiatieven nemen!’

Zien dat het werkt Martine: ‘Door OC te combineren met onze behandelplannen, hebben we een omgeving gecreëerd waarin kinderen op hun eigen tempo en manier kunnen communiceren en groeien. De positieve resultaten die we zien, bevestigen het belang van OC als een krachtige tool om kinderen met spraak- en taalontwikkelingsachterstanden te ondersteunen, zowel in hun persoonlijke ontwikkeling als in hun voorbereiding op het onderwijs.

De inzet van OC geeft kinderen een stem en verlaagt de barrières die hen in hun ontwikkeling belemmeren. Binnen de behandelgroepen van Het Wonderkind hebben we gezien hoe OC positieve effecten heeft op kinderen, hun ouders en hun begeleiders.

• Er is meer begrip en wederzijds contact: kinderen leren met OC dat zij zich op een eenvoudige manier kunnen uitdrukken. Ze ervaren dat ze gehoord en begrepen worden, wat hun frustraties vermindert en hun zelfvertrouwen vergroot.
• Stimulatie van de taalontwikkeling: door OC begrijpen kinderen taalconcepten beter. Dit legt de basis voor verdere taalontwikkeling, waaronder het verbeteren van gesproken taal.
• Sociale interacties verbeteren: OC helpt kinderen om deel te nemen aan sociale situaties. Ze leren vaardigheden zoals beurt nemen in een gesprek, vragen stellen en op een vriendelijke manier hun behoeften of emoties uiten.
• Verbetering van zelfstandigheid: door OC zijn kinderen beter in staat om hun eigen behoeften en wensen te communiceren. Dit vergroot hun zelfredzaamheid in zowel dagelijkse activiteiten als in een groepssetting.”

Van ervaring naar advies Martine geeft graag tips voor andere organisaties die OC willen inzetten in hun manier van werken. ‘Investeer in expertise: wij hebben ervaren dat de kennis en methode van stichting Milo ons enorm op weg heeft geholpen. Je hoeft niet zelf het wiel uit te vinden, zij hebben alles in huis op het gebied van OC.’

Het werken met ankers ziet Martine als een goede ingang voor het werken aan woordenschatontwikkeling. ‘Hiermee creëer je een omgeving waarin leren overzichtelijk en betekenisvol is. Dit werkt motiverend voor kinderen en helpt hen om nieuwe informatie beter te verwerken.’

Tot slot: ‘Het zou zo mooi zijn als we met elkaar verder kijken dan naar gesproken taal alleen. Niet elk kind communiceert met woorden. Zoek voor ieder kind naar andere of aanvullende manieren om communicatie te stimuleren, zoals gebaren, pictogrammen of technologische oplossingen. Laten we OC en daarmee aandacht voor de communicatieve ontwikkeling en de stimulering daarvan integraal inzetten, zowel binnen een behandelsetting als in het onderwijs.’